عید فطر؛
یادداشت | شبی که کمتر از شب قدر نیست
پرداخت زکات فطره که از واجبات است، یکی از اعمال مهم عید فطر است که در روایات از آن به عنوان مکمّل و تمام کننده روزه یاد شده و کسی که عمداً آن را ترک کند روزه‌اش قبول نمی شود.
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، عید سعید فطر یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است که دارای فضایلی است. هم شب و هم روز عید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در روایتی از امام سجاد علیه‌السلام نقل شده که این شب کمتر از شب قدر نیست و خود حضرت هم این شب را احیاء می‌گرفت. یکی از اعمال با فضیلت این شب، زیارت امام حسین علیه‌السلام است.
پرداخت زکات فطره که از واجبات است، از اعمال مهم این عید اسلامی می‌باشد که در روایات از آن به عنوان مکمل و تمام کننده روزه یاد شده و کسی که عمداً آن را ترک کند، روزه‌اش قبول نگردیده و به صلوات بر محمد و آل محمد علیهم‌السلام در نماز، تشبیه شده است که نماز بدون صلوات، مقبول نیست.
یکی دیگر از اعمال مهم روز عید، نماز آن است که در حال حاضر واجب نیست؛ ولی در زمان حضور امام معصوم علیه‌السلام واجب است.
شب عید فطر، شب جوایز
ابن عباس پیرامون ماه رمضان مطالبی را از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که بخشی از آن به عید فطر مرتبط می‌باشد و به این شرح است:
و چون شب عید فطر که شب جوائز نام دارد فرا رسد، خداوند پاداش عملکنندگان را بدون حساب عطا می‌کند و چون صبح روز عید فرا رسد، خداوند فرشتگان را در تمام شهرها بر می‌انگیزاند؛ پس در زمین فرود می‌آیند و سر کوچه و گذرها می‌ایستند و می‌گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار کریم براى نماز عید بیرون شوید که او پاداش فراوان می‌دهد و گناهان بزرگ را می‌آمرزد. وقتی به سوى محلّ برگزارى نماز عید می‌روند، خدا عزّ و جلّ به ملائکه می‌فرماید: اى ملائکه من! پاداش یک اجیر وقتى به وظیفهاش عمل کند چیست؟ می‌گویند: معبود و سیّد ما! پاداش او آن است که اجر او را به طور کامل عطا کنى.
خداوند عزّ و جلّ می‌فرماید: اى ملائکه من! شما را گواه مى گیرم که من پاداش این را که در ماه رمضان روزه گرفتند و به نماز ایستادند، خرسندى و آمرزش خود قرار دادم و مى فرماید: اى بندگانم! از من درخواست کنید؛ به عزّت و جلالم سوگند! شما امروز در این جمع خود براى آخرت و دنیایتان هر چه بخواهید به شما می‌بخشم و به عزّتم سوگند تا آن زمان که مرا مراقب خود بدانید، گناهان و عیوب شما را می‌پوشانم؛ به عزّتم سوگند که شما را از عذاب پناه می‌دهم و در نزد کسانى که در دوزخ جاودانند رسوا نمی‌سازم؛ باز گردید که همگى بخشیده شده اید؛ شما مرا خشنود ساختید و من از شما خشنود گشته ام.
پس ملائکه بدین بخششى که خداوند به این امّت به هنگام افطار ماه رمضان عنایت فرموده، خوشحال می‌شوند، یکدیگر را بشارت داده و تبریک می‌گویند. الأمالی/شیخ مفید/کنگره شیخ مفید/ص232
چرا روز فطر، عید است؟
فضل بن شاذان که از اصحاب امام رضا علیه‌السلام بوده، علت‌هایی از احکام مختلف بیان کرده و گفته این مطالب را از امام رضا علیه‌السلام شنیده است؛ یکی از این مطالب درباره عید فطر است که این‌گونه بیان می‌کند:
اگر کسی بپرسد: چرا روز فطر، عید قرار داده شده است؟ گفته خواهد شد براى اینکه مسلمانان روزى داشته باشند که همگى در یک مکان گرد آیند و در صحرائى باز، جانب خداوند عزّ و جلّ آشکار شوند و او را براى نعمت‌ها و لطفى که درباره آنان کرده و با عبادت یک ماهه که بر ایشان واجب کرده بود، مقرّبشان ساخته، حمد و سپاس گویند و آن روز عید محسوب مى شود و روز اجتماع همه مسلمین است و روز افطار و روز پرداخت زکات و بخشش به فقرا و روز رغبت و تشویق و روز ناله و زارى به درگاه بارى تعالى است و براى اینکه آن روز، اوّل و آغاز روزهاى سال جدید است و در آن روز به خلاف روزهاى یک ماهه پیش، روز خوردن و آشامیدن است؛ زیرا در نزد اهل حقّ، ماه رمضان اوّلین ماه سال است و خداوند چنان مى پسندید که آن روز(فطر) را روز اجتماع مسلمانان قرار دهد تا در آن روز او را سپاس گویند و تقدیس و تکریم کنند. عیون اخبار الرضا/شیخ صدوق/ج2/ص115
دو خطبه از امیرالمؤمنین علیه‌السلام
1- امیرالمؤمنین علیه‌السلام در بخشی از خطبه‌ای می‌فرماید:
...وَ إِنَّ هَذَا الْیَوْمَ یَوْمٌ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکُمْ عِیداً وَ جَعَلَکُمْ لَهُ أَهْلًا فَاذْکُرُوا اللَّهَ یَذْکُرْکُمْ وَ ادْعُوهُ یَسْتَجِبْ لَکُمْ وَ أَدُّوا فِطْرَتَکُمْ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِیِّکُمْ وَ فَرِیضَةٌ وَاجِبَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَلْیُؤَدِّهَا کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ عَنْهُ وَ عَنْ عِیَالِهِ کُلِّهِمْ ذَکَرِهِمْ وَ أُنْثَاهُمْ صَغِیرِهِمْ وَ کَبِیرِهِمْ وَ حُرِّهِمْ وَ مَمْلُوکِهِمْ عَنْ کُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ صَاعاً مِنْ بُرٍّ أَوْ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ و...؛ ...بدانید امروز روزیست که خدا آن را براى شما عید قرار داده و شما را اهل آن ساخته است؛ پس خدا را یاد کنید تا شما را یاد کند و او را بخوانید تا شما را اجابت فرماید و زکات فطره خود را بپردازید؛ زیرا که آن سنّت پیامبرتان و فریضه واجبى از جانب پروردگارتان است؛ پس باید تا هر یک از شما آن را از جانب خود و از جانب همه عائله اش، مردان و زنان ایشان، خرد و کلانشان و آزاد و برده ایشان، بابت هر کدام از ایشان صاعى(تقریباً سه کیلو) از گندم، یا صاعى از خرما، یا صاعى از جو بپردازد و... من لا یحضره الفقیه/ج1/ص517
2- امیرالمؤمنین علیه‌السلام روز عید فطر براى مردم خطبه خواند و فرمود:
اى مردم! در این روز شما، به نیکوکاران ثواب می‌دهند و بدکاران خسران می‌بینند. این روز شبیه‌ترین روز، به روز قیامت است؛ با بیرون آمدنتان از منزل به محل نماز، بیرون آمدن خود را از قبرهایتان و رفتن به سوی پروردگارتان را یاد کنید و با وقوف خود در مصلّی، وقوفتان در برابر پروردگار خود را یاد کنید و با برگشت خود به منازلتان، برگشت خود را به منازل بهشت یا دوزخ خود را یاد کنید و بدانید اى بندگان خدا که کمترین مزد مرد و زن روزه دار آن است که فرشته‌ای در آخرین روز ماه رمضان آنها را ندا می‌دهد که بشارت باد شما را ای بندگان خدا! گناهان گذشته شما آمرزیده شد و مراقب باشید که در آینده چطور خواهید بود! امالی صدوق/نشر کتابچی/ص100
قول و عمل صالح
عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیه‌السلام قَالَ: مَنْ خَتَمَ صِیَامَهُ بِقَوْلٍ صَالِحٍ وَ عَمَلٍ صَالِحٍ تَقَبَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ صِیَامَهُ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا الْقَوْلُ الصَّالِحُ قَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ إِخْرَاجُ الْفِطْرَةِ؛ از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: کسى که روزه خود را با گفتارى شایسته و کردارى نیک به پایان بَرَد، خداوند روزه‌اش را از او بپذیرد. شخصى به آن حضرت عرض کرد: اى فرزند پیامبر خدا! گفتار شایسته چیست؟ فرمود: گواهى دادن به اینکه «معبود بر حقّى جز اللَّه نیست» و عمل صالح، خارج کردن[زکاة] فطره است. معانی الأخبار/شیخ صدوق/دفتر انتشارات اسلامی/ص236
فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السلام در شب عید فطر
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ ع لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ لَیْلَةَ الْفِطْرِ وَ لَیْلَةَ عَرَفَةَ فِی سَنَةٍ وَاحِدَةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حِجَّةٍ مَبْرُورَةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مُتَقَبَّلَةٍ- وَ قُضِیَتْ لَهُ أَلْفُ حَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ؛ حضرت امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که حضرت امام حسین علیه السّلام را در نیمه شعبان و شب عید فطر و شب عرفه در یک سال زیارت کند، خداوند متعال ثواب هزار حجّ و هزار عمره مقبول به وى داده و هزار حاجت از حوائج دنیا و آخرتش را روا مى سازد. کامل الزیارات/انتشارات دارالمرتضویه/ص171
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ علیه‌السلام لَیْلَةً مِنْ ثَلَاثِ لَیَالٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ قَالَ قُلْتُ أَیَّ اللَّیَالِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَیْلَةَ الْفِطْرِ وَ لَیْلَةَ الْأَضْحَى وَ لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ؛ حضرت امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که قبر حضرت امام حسین علیه السّلام را در یکى از سه شب زیارت کند، خداوند منّان گناهان گذشته و آینده اش را مى آمرزد.
راوى می‌گوید عرض کردم: فدایت شوم آن سه شب کدام مى باشند؟
حضرت فرمود: شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه ماه شعبان. کامل الزیارات/ص180
تجدید حزن آل محمد صلی الله علیه و آله
حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا مِنْ عِیدٍ لِلْمُسْلِمِینَ أَضْحًى وَ لَا فِطْرٍ إِلَّا وَ هُوَ یَتَجَدَّدُ فِیهِ لآِلِ مُحَمَّدٍ حُزْنٌ قُلْتُ فَلِمَ قَالَ لِأَنَّهُمْ یَرَوْنَ حَقَّهُمْ فِی یَدِ غَیْرِهِم؛ حنّان بن سدیر از عبد اللَّه بن دینار، از حضرت ابى جعفر علیه السّلام نقل کرده که آن جناب فرمودند: اى عبداللَّه! هیچ عیدى براى مسلمین نمىآید، چه قربان و چه فطر، مگر آنکه براى آل محمّد علیهم‌السلام حزن و اندوه تجدید مى شود.
عبداللَّه مى گوید: عرضه داشتم براى چه؟
فرمودند: چون مى بینند که حقّشان در دست دیگرى است. علل الشرائع/شیخ صدوق/ ج2/ ص389
نماز عید و زکات فطره
از امام صادق علیه‌السلام تفسیر این آیه را سؤال کردند که خداوند عزّ و جلّ می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى؛ رستگار شد کسى که زکات داد». آن حضرت فرمود: مراد کسى است که زکات فطره را از مال خود بیرون کند. سؤال شد: «و ذکر اسم ربّه فصلّى؛ و ذکر نام پروردگار خود کند و نماز بجا آورد» مراد چیست؟ فرمود: آنکه به صحرا و دشت بیرون رود و نماز عید به جا آورد. من لا یحضره الفقیه/دفتر انتشارات اسلامی/ج1/ص510
تأثیر زکات فطره
عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ ابِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیَالِنَا الْفِطْرَةَ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقِیقِ بِأَجْمَعِهِمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ فَقُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْت؛ اسحاق بن عمّار از معتّب و او از ابى عبد اللَّه علیه السّلام نقل می‌کند که حضرت فرمود: برو بابت عیال و نان خورهای ما و جمیع بردگان، زکات فطره را بپرداز و سعى کن هیچ‌یک از آنها را از قلم نیندازى؛ برای آنکه اگر یکى از ایشان را ترک نمایى، خوف فوت را بر او دارم.
راوى مى گوید: عرض کردم فوت چیست؟ فرمودند: مرگ! علل الشرائع/ ج2/ص389
خرما برای زکات فطره بهتر است
حضرت امام صادق علیه‌السلام فرمودند: خرما در زکات فطره از سایر اشیاء بهتر و برتر است؛ زیرا سریعتر از همه آنها به مصرف رسیده و از منفعتش بهرهمند مىشوند و این، به این خاطر است که خرما وقتی به مستحقّش داده شد، از آن تناول مى کند و نیز حضرت بعد از آن فرمودند: حکم زکات در حالى نازل شد که مردم هیچ مالى نداشتند و بدین ترتیب فقط فطره به آنها تعلّق مى گرفت، نه زکات مال. علل الشرائع/ج2/ص390
در اینجا ذکر این نکته پسندیده است که در میان عرف مشهور است، زکات فطره باید "قوت غالب"باشد؛ ولی مسئله این است که همه فقها قائل به وجوب این حکم نیستند که حتماً قوت غالب مردم و منطقه باید پرداخت شود؛ از این‌رو، غلات اربعه(گندم،جو،کشمش و خرما) را کافی می‌دانند و به افضلیت خرما تصریح کرده‌اند؛ از آن جمله امام خمینی رحمةالله علیه در تحریر الوسیله به این مسئله اذعان کرده و نمونه دیگر آیت الله بهجت رحمة الله علیه می‌باشد که در رساله ایشان، این مطلب آمده است. ولی به هر حال، بعضی از فقها هم قوت غالب را ملاک می‌دانند. ۹۹۹ /ت۳۰۳/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی
ارسال نظرات